*આપણી ગુજરાતી ભાષામાં વપરાતા ગ્રામ્ય રહેણી કરણીના ખાસ શબ્દો જેમાના કેટલાક નવી પેઢીને જાણમા પણ નહી હોય... જેવા કે...
૧.● દોરી - કપડાં સૂકવવા કે કઈ બાંધવા માટે
૨.●વળગણી-કપડા સુકવવા બાંધેલી દોરી કે લાકડા ની વળી ને વળગણી કહેતા
૩.● જાળી - ભમરડો ફેરવવા માટે
૪.● રાશ - બળદને કન્ટ્રોલ કરવાની લગામ
૫.●અછોડો:-રાશથી નાનોને ઢોરને ખીલે બાધવા વપરાતો દોરડાનો ટુકડો
૬.● વરત - પાણી કાઢવાના કોસ માટે વપરાતું જાડુ દોરડું
૭.● વરતડી - પાણી કાઢવાના કોસ માટે વપરાતું પાતળું દોરડું
૮.●વરેડુ-ગાડામા પુળા કે ઘાસ ભર્યા પછી તેને ગાડાની આકડીઓ સાથે બાધવાનુ મોટુ દોરડુ
૯.● નાથ - બળદના નાકમાં પરોવી તેને કન્ટ્રોલ કરવા વપરાતી દોરી
૧૦.●છીકલુ:-દોરીની ગુથેલી જાળી જે બળદને પહેરાવાતી હતી જેથી ચાલુ કામે ખાઈ ન શકે
૧૧.● રાંઢવુ - જુદા જુદા કામ માટે વપરાતી જાડી મજબુત જાડી દોરી
૧૨.● નાડી - ચોરણી કે પાયજામાંં કમરે બાંધવાની પાતળી દોરી
૧૩.● નોંજણું - ગાયને દોહતી વખતે પાછળના બે પગ અને પુંછડાને સાથે બાંધી ગાયની હલચલ ને રોકવા માટે વપરાતી દોરી.
૧૪.● ડામણ - ઘોડા કે ગધેડાને છુટ્ટા ચરવા છોડવામાં આવે ત્યારે તેના એક આગળનો પગ અને એક પાછળના પગને સાથે દોરીથી બાંધવામાં આવે છે જેથી તે બહુ ઝડપથી દોડી શકે નહિ અને તરત જ પકડાઈ જાય. આ દોરીને ડામણ કહે છે.
૧૫.●ડેરો:-ભેસને બે પગ વચ્ચે રહે તે બંધાતુ લાકડુ જેથી તે દોડી ન શકે.
૧૬.● જોતર - બળદને ગાડા સાથે જોડવામાં વપરાતી દોરીનું સાધન
૧૭.● નેતર - છાશ કરવા માટે વલોણાને ફેરવવા વપરાતી દોરી
૧૮.●નેણ:-ગાડા સાથે ઘુસરી બાધવા માટેની ચામડાનુ દોરડુ...
૧૯.● આ ઉપરાંત દોરીના મટિરિયલને લીધે જુદા નામો છે દા. ત.
૨૦.● શીંદરી- કાપડની ચીદડીમાંથી બનાવેલી દોરી.
૨૧.● સૂતળી - શણમાં થી બનાવેલી દોરી
૨૨.● વાણ- જંગલી વેલા વિગરે વનસ્પતિમાંથી બનાવેલી દોરી
૨૩.● કાથી - નાળિયેરના છોતરામાંથી બનાવેલી દોરી
...તે જ રીતે કપડાના જુદા જુદા આકારના જુદા જુદા કામ માટે વપરાતા ટુકડાના જુદા જુદા નામ છે. જેમ કે,
૨૪.● ચાકળો- સુતરાઉ કાપડનો ચોરસ ટુકડો, જેમાં ભાત કરી દીવાલ પર ટીંગાડી શકાય.
૨૫.● પછેડી- માથે બાંધવા અથવા ખભા પર રાખવા વપરાતો કાપડનો ટુકડો.
૨૬.●ફાટ-કાલા કે ખેતીની પેદાશ છોડ પરથી વીણી કમરે બાધેલા કપડામા ભેગી થાય તે
૨૭.● ચોફાળ -(ચલાકો) પછેડી કરતા મોટા કાપડનો ટુકડો જે ખાસ કરીને ગાંસડી બાંધવા વપરાય છે.
૨૮.● બુંગણ - ચોફાળ કરતા પણ મોટો જાડા કાપડનો ભાગ જે જુદા જુદા ખેતીના કામ માટે વપરાય છે.
૨૯.● ફાળિયું- માથે બાંધવા માટે પાતળો કાપડનો ટુકડો
૩૦.● પનિયું- કમરે બાંધવાનું કાપડ
૩૧.● ગુમછો- આછું,પાતળુ લાલ કાપડ
૩૨.● ઓછાડ- ગાદલાને કવર કરવા વપરાતું કાપડ.
૩૩.● કામળી- ઉનનું વસ્ત્ર જે ખભા પર રાખવામાં તથા ઓઢવામાં વપરાય છે.
૩૪.● મસોતું- રસોડામાં વપરાતું હાથ લુંછવા માટે તથા વાસણ લુસવા માટે વપરાતો કાપડનો ટુકડો.
૩૫.● પંચિયું- શરીર લુચવા માટે અને કમર નીચે બાંધવા માટે વપરાતો કાપડનો ટુકડો.
૩૬.● અબોટિયું - પૂજા અથવા અન્ય ર્ધાિમક વિધિ કરતી વખતે પહેરવામાં આવતું ધોતી જેવું કાપડ.
૩૭.● લુગડું - સાડીને લુગડું પણ કહે છે.
ગ્રામ્ય પ્રદેશમાં વપરાતા ઓજારો:-
૩૮.● પરોણો - બળદને હાંકવા માટેની લાકડી
૩૯.● કળીયુ - ખેતી માટેનું સાધન
૪૦.● બેલી- બે ભાગમાં વહેંચાયેલું લોખંડના સળીયાને ટીપીને બનાવેલું ખેતરમાં ઘાસ કાઢવાનું સાધન.
૪૧.● ફાળ - હળનો નીચેનો ભાગ
૪૨.● કોશ - ખોદવા માટે વપરાતો સીધો લોખંડનો સળિયો
૪૩.● કોસ (ઉ. કોહ) - કુવામાંથી બળદ વડે પાણી કાઢવાનું સાધન
૪૪.● સુંઢ - કોસનો ચામડાનો ભાગ
૪૫.● ગરેડી - કોસને ઉપર ખેંચવા માટે વપરાતુ ચક્ર
૪૬.● પાડો - બળદગાડીના પૈડામાંથી પસાર થતી એક્સલને જેમાંથી પસાર કરવામાં આવે છે તે મજબુત મોટું લાકડું
૪૭.● તરેલું - કોસમાં બળદને જોડવાનું સાધન
૪૮.● ધોંસરુ - ગાડી કે હળને બળદ સાથે જોડવાનું સાધન
૪૯.● પાટ - ખેડયા પછી જમીનના ઢેફા ભાંગી જમીન સપાટ કરવા વપરાતુ મોટું લાકડું
૫૦.● ઈસ - ખાટલામાં વપરાતા બે લાંબા લાકડા
૫૧.● ઉપલું - ખાટલામાં વપરાતા બે ટુંકા લાકડા
૫૨.● પાંગથ - ખાટલાના એક છેડે ખાટલાના ભરેલા દોરડાઓ ને સખત રાખવા વપરાતું જાડું દોરડું
૫૩.● તગારું - સીધી ધારવાળું નાની સાઈઝનું પતરાનું માલ ભરવાનું સાધન
૫૪.● ઘમેલું - કાંઠાને ગોળ વાખેલું તગારા કરતા મોટું સાધન
૫૫.● બકડીયું - તગારાને બે બાજુ કડીથી ઉપાડી શકાય તેવું સાધન
૫૬.● સૂયો - કોથળાને શીવવા માટે વપરાતી જાડી સોય
૫૭.● રાંપ - ખેડેલી જમીનને સાફ કરવા વપરાતું સાધન
૫૮.●દંતારી-ઘાસ,પાદડી તુટે નહી તે રીતે ભેગુ કરવાનુ સાધન
૫૯.●પાસી-વાડ કરવા માટે થોર કાપવાનુ દાતાવાળુ સાધન
૬૦.● રંધો - સૂતારનું પાટિયા વગેરેને લીસા કરવાનું સાધન
૬૧.● નેવા - છાપરામાંથી પાણી પડવાના ભાગ
૬૨.● મોભ - છાપરાના મધ્યમાં આવેલ મજબુત ટેકો જેના તરફથી બંને બાજુ ઢાળ હોય
૬૩.● વળી - મોભ અને દિવાલ પર રાખેલ પાતળું લાકડું જેના પર નળીયા ગોઠવી શકાય.
૬૪.● સાલ - ખાટલામાં ઈસ કે ઉપળાંને બંને છેડે અણી કાઢી તેને પાયામાં બંધ બેસતા કરવામાં આવે છે આવા લાકડાને સાલ કહે છે.
૬૫.● વિંધ - સાલ જેમાં નાખવામાં આવે છે તે કાણાવાળા પોલાણને વિંધ કહે છે.
૬૬.● પાયો - ખાટલાના ઉભા લાકડા જે વિંધમાં સાલ બેસે તે લાકડાના ભાગને પાયા કહે છે
૬૭.● ઢોલિયો - મજબુત અને મોટા અને શણગારેલા ખાટલાને ઢોલિયો કહે છે.
૬૮.●ઢોલડી-નાના ખાટલાને ઢોલડી કહે છે.
૬૯● નીક - ખેતરમાં પાણી લઇ જવા બનાવેલ વ્યવસ્થા ને નીક કહે છે.
૭૦.● ધોરિયો - મોટી નીક ને ધોરિયો કહે છે.
૭૧.●ઉદરિયુ-રેતાળ જમીનમા પિયત વેળા ઉદરના દર વડે પાણી બીજે ફુટે તે
૭૩.● છીંડું - વાડમાં બાકોરું હોય તો તેને છીંડું કહે છે.
૭૪.●ગાડાવાટ:-પાછળ આવેલા ખેતરમા ગાડુ લયી જવા ખુલ્લી મુકાતી જગ્યા
૭૫.● ખળું - અનાજના ડુંડાને સુકવી તેને પીસીને દાણા છુટા પાડવા માટે વપરાતી જગ્યા
૭૬.● કેડો - રસ્તો
૭૭.● કેડી - પગ રસ્તો
૭૮.● વંડી - દિવાલ
૭૯.● કમાડ - મોટું બારણું
૮૦.● ડેલો - મોટા કમાડવાળું બારણું
૧.● દોરી - કપડાં સૂકવવા કે કઈ બાંધવા માટે
૨.●વળગણી-કપડા સુકવવા બાંધેલી દોરી કે લાકડા ની વળી ને વળગણી કહેતા
૩.● જાળી - ભમરડો ફેરવવા માટે
૪.● રાશ - બળદને કન્ટ્રોલ કરવાની લગામ
૫.●અછોડો:-રાશથી નાનોને ઢોરને ખીલે બાધવા વપરાતો દોરડાનો ટુકડો
૬.● વરત - પાણી કાઢવાના કોસ માટે વપરાતું જાડુ દોરડું
૭.● વરતડી - પાણી કાઢવાના કોસ માટે વપરાતું પાતળું દોરડું
૮.●વરેડુ-ગાડામા પુળા કે ઘાસ ભર્યા પછી તેને ગાડાની આકડીઓ સાથે બાધવાનુ મોટુ દોરડુ
૯.● નાથ - બળદના નાકમાં પરોવી તેને કન્ટ્રોલ કરવા વપરાતી દોરી
૧૦.●છીકલુ:-દોરીની ગુથેલી જાળી જે બળદને પહેરાવાતી હતી જેથી ચાલુ કામે ખાઈ ન શકે
૧૧.● રાંઢવુ - જુદા જુદા કામ માટે વપરાતી જાડી મજબુત જાડી દોરી
૧૨.● નાડી - ચોરણી કે પાયજામાંં કમરે બાંધવાની પાતળી દોરી
૧૩.● નોંજણું - ગાયને દોહતી વખતે પાછળના બે પગ અને પુંછડાને સાથે બાંધી ગાયની હલચલ ને રોકવા માટે વપરાતી દોરી.
૧૪.● ડામણ - ઘોડા કે ગધેડાને છુટ્ટા ચરવા છોડવામાં આવે ત્યારે તેના એક આગળનો પગ અને એક પાછળના પગને સાથે દોરીથી બાંધવામાં આવે છે જેથી તે બહુ ઝડપથી દોડી શકે નહિ અને તરત જ પકડાઈ જાય. આ દોરીને ડામણ કહે છે.
૧૫.●ડેરો:-ભેસને બે પગ વચ્ચે રહે તે બંધાતુ લાકડુ જેથી તે દોડી ન શકે.
૧૬.● જોતર - બળદને ગાડા સાથે જોડવામાં વપરાતી દોરીનું સાધન
૧૭.● નેતર - છાશ કરવા માટે વલોણાને ફેરવવા વપરાતી દોરી
૧૮.●નેણ:-ગાડા સાથે ઘુસરી બાધવા માટેની ચામડાનુ દોરડુ...
૧૯.● આ ઉપરાંત દોરીના મટિરિયલને લીધે જુદા નામો છે દા. ત.
૨૦.● શીંદરી- કાપડની ચીદડીમાંથી બનાવેલી દોરી.
૨૧.● સૂતળી - શણમાં થી બનાવેલી દોરી
૨૨.● વાણ- જંગલી વેલા વિગરે વનસ્પતિમાંથી બનાવેલી દોરી
૨૩.● કાથી - નાળિયેરના છોતરામાંથી બનાવેલી દોરી
...તે જ રીતે કપડાના જુદા જુદા આકારના જુદા જુદા કામ માટે વપરાતા ટુકડાના જુદા જુદા નામ છે. જેમ કે,
૨૪.● ચાકળો- સુતરાઉ કાપડનો ચોરસ ટુકડો, જેમાં ભાત કરી દીવાલ પર ટીંગાડી શકાય.
૨૫.● પછેડી- માથે બાંધવા અથવા ખભા પર રાખવા વપરાતો કાપડનો ટુકડો.
૨૬.●ફાટ-કાલા કે ખેતીની પેદાશ છોડ પરથી વીણી કમરે બાધેલા કપડામા ભેગી થાય તે
૨૭.● ચોફાળ -(ચલાકો) પછેડી કરતા મોટા કાપડનો ટુકડો જે ખાસ કરીને ગાંસડી બાંધવા વપરાય છે.
૨૮.● બુંગણ - ચોફાળ કરતા પણ મોટો જાડા કાપડનો ભાગ જે જુદા જુદા ખેતીના કામ માટે વપરાય છે.
૨૯.● ફાળિયું- માથે બાંધવા માટે પાતળો કાપડનો ટુકડો
૩૦.● પનિયું- કમરે બાંધવાનું કાપડ
૩૧.● ગુમછો- આછું,પાતળુ લાલ કાપડ
૩૨.● ઓછાડ- ગાદલાને કવર કરવા વપરાતું કાપડ.
૩૩.● કામળી- ઉનનું વસ્ત્ર જે ખભા પર રાખવામાં તથા ઓઢવામાં વપરાય છે.
૩૪.● મસોતું- રસોડામાં વપરાતું હાથ લુંછવા માટે તથા વાસણ લુસવા માટે વપરાતો કાપડનો ટુકડો.
૩૫.● પંચિયું- શરીર લુચવા માટે અને કમર નીચે બાંધવા માટે વપરાતો કાપડનો ટુકડો.
૩૬.● અબોટિયું - પૂજા અથવા અન્ય ર્ધાિમક વિધિ કરતી વખતે પહેરવામાં આવતું ધોતી જેવું કાપડ.
૩૭.● લુગડું - સાડીને લુગડું પણ કહે છે.
ગ્રામ્ય પ્રદેશમાં વપરાતા ઓજારો:-
૩૮.● પરોણો - બળદને હાંકવા માટેની લાકડી
૩૯.● કળીયુ - ખેતી માટેનું સાધન
૪૦.● બેલી- બે ભાગમાં વહેંચાયેલું લોખંડના સળીયાને ટીપીને બનાવેલું ખેતરમાં ઘાસ કાઢવાનું સાધન.
૪૧.● ફાળ - હળનો નીચેનો ભાગ
૪૨.● કોશ - ખોદવા માટે વપરાતો સીધો લોખંડનો સળિયો
૪૩.● કોસ (ઉ. કોહ) - કુવામાંથી બળદ વડે પાણી કાઢવાનું સાધન
૪૪.● સુંઢ - કોસનો ચામડાનો ભાગ
૪૫.● ગરેડી - કોસને ઉપર ખેંચવા માટે વપરાતુ ચક્ર
૪૬.● પાડો - બળદગાડીના પૈડામાંથી પસાર થતી એક્સલને જેમાંથી પસાર કરવામાં આવે છે તે મજબુત મોટું લાકડું
૪૭.● તરેલું - કોસમાં બળદને જોડવાનું સાધન
૪૮.● ધોંસરુ - ગાડી કે હળને બળદ સાથે જોડવાનું સાધન
૪૯.● પાટ - ખેડયા પછી જમીનના ઢેફા ભાંગી જમીન સપાટ કરવા વપરાતુ મોટું લાકડું
૫૦.● ઈસ - ખાટલામાં વપરાતા બે લાંબા લાકડા
૫૧.● ઉપલું - ખાટલામાં વપરાતા બે ટુંકા લાકડા
૫૨.● પાંગથ - ખાટલાના એક છેડે ખાટલાના ભરેલા દોરડાઓ ને સખત રાખવા વપરાતું જાડું દોરડું
૫૩.● તગારું - સીધી ધારવાળું નાની સાઈઝનું પતરાનું માલ ભરવાનું સાધન
૫૪.● ઘમેલું - કાંઠાને ગોળ વાખેલું તગારા કરતા મોટું સાધન
૫૫.● બકડીયું - તગારાને બે બાજુ કડીથી ઉપાડી શકાય તેવું સાધન
૫૬.● સૂયો - કોથળાને શીવવા માટે વપરાતી જાડી સોય
૫૭.● રાંપ - ખેડેલી જમીનને સાફ કરવા વપરાતું સાધન
૫૮.●દંતારી-ઘાસ,પાદડી તુટે નહી તે રીતે ભેગુ કરવાનુ સાધન
૫૯.●પાસી-વાડ કરવા માટે થોર કાપવાનુ દાતાવાળુ સાધન
૬૦.● રંધો - સૂતારનું પાટિયા વગેરેને લીસા કરવાનું સાધન
૬૧.● નેવા - છાપરામાંથી પાણી પડવાના ભાગ
૬૨.● મોભ - છાપરાના મધ્યમાં આવેલ મજબુત ટેકો જેના તરફથી બંને બાજુ ઢાળ હોય
૬૩.● વળી - મોભ અને દિવાલ પર રાખેલ પાતળું લાકડું જેના પર નળીયા ગોઠવી શકાય.
૬૪.● સાલ - ખાટલામાં ઈસ કે ઉપળાંને બંને છેડે અણી કાઢી તેને પાયામાં બંધ બેસતા કરવામાં આવે છે આવા લાકડાને સાલ કહે છે.
૬૫.● વિંધ - સાલ જેમાં નાખવામાં આવે છે તે કાણાવાળા પોલાણને વિંધ કહે છે.
૬૬.● પાયો - ખાટલાના ઉભા લાકડા જે વિંધમાં સાલ બેસે તે લાકડાના ભાગને પાયા કહે છે
૬૭.● ઢોલિયો - મજબુત અને મોટા અને શણગારેલા ખાટલાને ઢોલિયો કહે છે.
૬૮.●ઢોલડી-નાના ખાટલાને ઢોલડી કહે છે.
૬૯● નીક - ખેતરમાં પાણી લઇ જવા બનાવેલ વ્યવસ્થા ને નીક કહે છે.
૭૦.● ધોરિયો - મોટી નીક ને ધોરિયો કહે છે.
૭૧.●ઉદરિયુ-રેતાળ જમીનમા પિયત વેળા ઉદરના દર વડે પાણી બીજે ફુટે તે
૭૩.● છીંડું - વાડમાં બાકોરું હોય તો તેને છીંડું કહે છે.
૭૪.●ગાડાવાટ:-પાછળ આવેલા ખેતરમા ગાડુ લયી જવા ખુલ્લી મુકાતી જગ્યા
૭૫.● ખળું - અનાજના ડુંડાને સુકવી તેને પીસીને દાણા છુટા પાડવા માટે વપરાતી જગ્યા
૭૬.● કેડો - રસ્તો
૭૭.● કેડી - પગ રસ્તો
૭૮.● વંડી - દિવાલ
૭૯.● કમાડ - મોટું બારણું
૮૦.● ડેલો - મોટા કમાડવાળું બારણું
ભાઈ જય ગ્વાલીનાથ ઠાકર 🙏 ભાઈ ડુંગરપુરી ભરવાડ સમાજ માં થયેલ છે
ReplyDelete